De uitdagingen van vrijheid
In een samenleving waar vrijheid hoog in het vaandel staat kunnen personen en groepen naar eigen inzicht en overtuiging leven en keuzes maken. Vanzelfsprekend leidt dit tot zeer diverse en soms botsende of haaks op elkaar staande standpunten.
Op een goede manier omgaan met de eigen en andermans vrijheid is van cruciaal belang maar brengt ook uitdagingen met zich mee.
Brief kabinet aan Tweede Kamer
De toenmalige ministers Asscher en Plasterk schrijven in dit verband op 31.01.2017 namens het kabinet aan de Tweede Kamer o.a.:
“Dit kabinet staat voor een samenleving waar iedereen zich volwaardig onderdeel van voelt. Een samenleving waarin gedeelde waarden het fundament vormen van onze democratische rechtstaat. De verworvenheden van die rechtsstaat, de rechtsorde, de vrijheden en mensenrechten zijn echter niet vanzelfsprekend. Ze vragen om onderhoud, betrokkenheid en verantwoordelijkheid van iedereen die hier woont. Er moet ruimte zijn voor de individuele beleving en invulling van die vrijheid binnen de grenzen van de wet. Zo mag iedereen zijn of haar mening hebben, religie belijden en eigen keuzes maken over bijvoorbeeld seksuele voorkeur, de keuze voor een partner of kleding. Juist die verschillen vormen de kern van onze vrijheid. Maar deze vrijheid kan alleen bestaan als iedereen bereid is om deze ook voor een ander te verdedigen.”
In de brief staan ook enkele citaten uit een rapport dat in dit verband op verzoek van het kabinet is opgesteld door het Sociaal en Cultureel Planbureau.
“Het kabinet heeft het SCP verzocht om een nadere duiding over de gedeelde waarden in Nederland. Het SCP constateert in het rapport «Gedeelde waarden en een weerbare democratie» dat er onder onze bevolking grote steun is voor de kernwaarden democratie, vrijheid en gelijke rechten. De Nederlandse samenleving vindt democratie een goede zaak. Nagenoeg alle burgers steunen ook de kernwaarden niet-discrimineren, gelijkheid en vrijheid van meningsuiting”…….. “Achter onze gedeelde waarden gaan echter aanzienlijke verschillen van opvatting schuil over wat democratie is, waar de grenzen van vrijheid of tolerantie liggen en wat gelijkheid inhoudt.”
De weerbare democratie
De hier gebruikte uitdrukking “weerbare democratie” is een begrip dat ontwikkeld is door de Amsterdamse staatrechtsgeleerde George van den Bergh (1890-1966) en de Duitse, later tot Amerikaan genaturaliseerde Karl Loewenstein (1891-1973).
Beiden hadden met hun joodse achtergrond van dichtbij de ontwikkelingen in het vooroorlogse Duitsland meegemaakt. In 1933 werd het Loewenstein als “niet-Ariër” verboden om nog langer les te geven aan de universiteit van München. Hij emigreerde in datzelfde jaar naar de Verenigde Staten. Van den Bergh bleef in Duitsland wonen en werd tijdens de oorlog naar het concentratiekamp Buchenwald gedeporteerd.
Het was dus niet zonder reden dat zij schreven over de uitdagingen die horen bij vrijheid en democratie. Het begrip “weerbare democratie” wordt door van den Bergh en Loewenstein gebruikt om op het gevaar te wijzen dat niet de ultieme consequentie van een democratie ertoe moet leiden dat diezelfde democratie via het behalen van een parlementaire meerderheid zou kunnen worden afgeschaft. Waarna er dus geen ruimte meer is voor individuen en minderheden om naar eigen inzicht en overtuiging te leven en keuzes te maken.
Is democratie uitsluitend een telmachine?
Ik citeer in dit verband ook uit een lezing van Thom de Graaf, vice-president Raad van State, ter gelegenheid van de opening van het Infocentrum WOII, Nijmegen, 23 februari 2019:
“Het democratisch vermogen van de politiek is meer dan het tellen van meerderheden. Soms wordt die indruk nog wel eens gewekt. In een extreem populistische opvatting kan de democratische meerderheid de minderheid het zwijgen opleggen. Kan de rechter zomaar bij meerderheid worden gekneveld. Kunnen de grondrechten van gelijke behandeling of van godsdienstvrijheid voor bepaalde groepen in de samenleving bij meerderheidsbeslissing vergaand worden beperkt. Wie democratie als een telmachine ziet, kan de democratie zelfs gebruiken om haar af te schaffen. Dat is wat er in Duitsland gebeurde met de Weimar-republiek.”
Vrijheid kent grote uitdagingen.
Voor onze vrijheid is duur betaald. Het belang van vrijheid is groot en wordt breed gedragen.
Vrijheid kent tegelijkertijd grote uitdagingen.
Zoals het omgaan met zeer diverse en soms botsende of haaks op elkaar staande standpunten. Of de uitdaging dat onze vrije democratie ons niet van onze vrijheid berooft.